| Nummer:ogd0147 | Datum:18 maart 1276 | Overlevering:Editie | Vindplaats:Oorkondenboek Groningen en Drenthe, nr. 147 |
Enige abten en andere geestelijken doen uitspraak in een geschil over kerkelijke boeten en inkomsten tussen bisschop Everhard van Münster en de vier Friesche landen zijner diocees.
Universis presentia visuris abbates Dei gratia Eggerdus de sancto Bernardo , Adolphus de Scola Dei, Hatebrandus de sancto Benedicto ordinis
Cysterciensis, Hugo de Merna, Otto de Florido Orto, Guido prepositus in Longerne Premonstratensis ordinis, Remboldus de Feldwirth, F. de Syle
abbates ordinis sancti Benedicti, Lubertus commendator domus in Stenvorde, Albertus prior Fratrum Predicatorum in Norda, F. supprior loci et
ordinis ejusdem salutem in Domino sempiternam. Fluctuante tempestate periculose litis jam ferme per quinque annorum curricula in partibus Frisie
Monasteriensis dyocesis, videlicet quatuor terrarum Emesgonie, Brochmannie, Reyderlant et de Aldeambacht, sic tandem placuit domino
Monasteriensi episcopo ab una et dictarum terrarum universitati a parte altera, ut nobis dictam litem plenarie committerent dirimendam. Nos
igitur recepta tali commissione, mediam viam tutiorem virtuti viciniorem eligentes, sic in diffiniendis articulis, super quibus lis versari
videbatur, decrevimus incedere, ut a severitate ac rigore canonum modicum cederemus et ad clernentie suavitatem temporate flecteremur. Hec
igitur moderatio nostre limitationis ad ea, que continentur inferius, se extendit. Decrevimus quod omnis actio, que prepositis competere
videbatur, de dampnis illatis et eorum complicibus, clericis sive laicis, omnino sopita sit et quiescat contra universitatem laicorum
Aldeombechte, terre Reydensis, Emesgonie et Brochmannie. Item ordinavimus, ut pax domini episcopi, quando ingressurus est Frisiam sue dyocesis ,
firmissime servetur viginti diebus ante ingressum et viginti diebus post exitum. Si quis autem in predicta pace hominem occiderit in quocunque
termino Frisie Monasteriensis diocesis, in viginti marcis puniatur. Si autem homicidium factum fuerit, ubi curia domini episcopi residens est,
occisor in triginta marcis puniatur. Si quis autem ecclesiam combusserit in tantum vel confregerit, quod sit reconsecranda, teneatur ad
perfectam reparationem ecclesie et pro bannis episcopi in quadraginta marcis condempnetur. Si quis ecclesiam intraverit inductis armis, cybariis
et armigeris, in decem marcis puniatur. Si vero monitus per judicem, cui episcopus injunxerit, non exierit, puniatur in viginti marcis. Si autem
illo recedente post ammonitionem adversarius ipsius intraverit, puniatur in viginti marcis. Qui si monitus per predictum nuncium episcopi vel
judicem non exierit, usque ad quadraginta marcas crescat pena. Item (si) aliquis occupans ecclesiam predicto modo egreditur ad pugnam contra
inimicos ipsos ledendo et reingreditur ecclesiam, illius excessus puniatur in viginti marcis. Si vero ammonitus modo predicto non exierit,
puniatur in quadraginta marcis. Si autem ipso recedente adversarius ejus predicto modo intraverit, in quadraginta marcis puniatur. Si quis
hominem occiderit in ecclesia, puniatur in triginta marcis. Si quis ibidem patenti et gravi vulnere aliquem leserit, in decem marcis puniatur.
Si quis ignem apponendo ostium ecclesie combusserit vel fregerit violenter, in decem marcis puniatur. Si quis homicidium in cymiterio fecerit,
in quindecim marcis puniatur; pro patenti et gravi vulnere ibidem perpetrate reus in quinque marcis puniatur. Omnia premissa dicta sunt de
notoriis et manifestis excessibus, que probatione non indigent. Sed ubi dubium est in facto, videlicet de homicidio facto in ecclesia vel
cymiterio vel de pollutione per effusionem sanguinis facta, purgabit se reus de homicidio in dictis locis commisso cum sacerdote illius ecclesie
et duobus advocatis, additis decem et octo personis ejusdem ecclesie fide dignis. De simplici pollutione facta per effusionem sanguinis purgabit
se reus cum duobus advocatis illius ecclesie et decem et novem personis fide dignis de eadem parrochia existentibus. Item si quis cum
consanguinea sua in gradu prohibito contraxerit vel inter quos est cognatio spiritualis vel affinitas incestum vel adulterium commiserit, vel
discidium fecerit aut usuram, si per evidentiam hec manifesta fuerint, singuli excessus isti punientur in quinque marcis. Item cessante
consuetudine diversa in diversis terminis et parrochiis in accusationibus delinquentium per scabinos insufficientes et fide minus dignos, ut
videtur, advocati singularum ecclesiarum fide digniores pretaxatis juramentis in synodo sollempniter accusabunt de cetero delinquentes, et sua
accusatione, quam assertive fecerint, de veritate convincent accusatum et quemcunque per sacramentum quod fecerunt excusabunt, ille sit
excusatus. Si vero ad ammonitionem judicis facientis inquisitionem de crimine aliquem accusaverint de infamia, ignorata veritate, indicetur
diffamato purgatio septima manu fide dignorum facienda et sic stola penitus non accusabit. Item in judiciis spiritualibus sic gradatim
procedatur, ut convictus legitime de bannis solvendis ammoneatur, ut infra ebdomadas sex amicabiliter satisfaciat et componat. Si vero in
satisfaciendo neggligens inventus fuerit, post spacium dicti temporis excommunicetur. Si autem in excommunicatione contumaciter perstiterit,
post alias sex ebdomadas procedatur ad interdictum illius ecclesie, ubi excommunicatus moratur. Si vero idem excommunicatus tamquam profugus de
una ecclesia ad aliam transierit commorando, sequatur eum semper et omni parrochia sententia excommunicationis et interdicti. Item de homicidiis
tempore feriato perpetratis fiat, sicut in Fivelgonia de bannis servatur. Item sacramentum crismatis tempore distributions non negetur. Item
quod clerici in visitationibus infirmorum, unctionibus extremis, confessionibus audiendis et sepulturis mortuorum nichil omnino extorqueant,
nisi quod ex pia consuetudine Christi fideles optulerint ex devotione. Item denarii crismales secundum antiquam et approbatam consuetudinem
solvantur. Item quod viri vel femine, habitu religionis abjecto post sollempnem professionem matrimonium de facto contrahentes, excommunicentur
et sint exclusi tam ipsi quam generatio per tales procreata ab omni hereditate, quam per qualemcunque successionem vendicare intendunt, et
judices seculares contrarium judicantes excommunicentur. Item si sacerdos occiditur, solvetur pro sexaginta marcis, dyaconus pro quinquaginta,
subdyaconus pro quadraginta, acolitus pro triginta sex marcis. Mutilacio sacerdotis in membris principalibus solvetur pro viginti marcis. Si
autem vulnus grave fuerit, tamen infra mutilationem vel adhuc infra, vel si levis injuria fuerit illata, taxabitur emenda triplex respectu
lesionis laici secundum consuetudinem Emesgonum, si predicta manifesta fuerint per evidenciam facti. Si vero locus fuerit inficiationi propter
dubium facti, recipiet clericus in majoribus lesionibus purgationem a layco septuaginta duobus juramentis factam fide dignorum, in minoribus
vero lesionibus septima manu factam. Pro occisione sacerdotis solventur episcopo pro bannis quadraginta marce, pro dyacono triginta, pro
subdyacono viginti, pro acolito quindecim. Predictos bannos ordinavimus solvi infra sex menses. Si autem ultra detenti fuerint, singule pene
crescant in duplum. Hec omnia intelligenda de moneta Monasteriensi sint. Item clerici recuperabunt sua spolia et probabunt contra suos
injuriatores secundum consuetudinem terre. Item quod dicti sacerdotes vel clerici, qui antea minus rite, immo per detestabilem abusionem, in
beneficiis ad determinatos annos locabantur, de cetero singuli beneficiati in locis suis perpetuentur. Et dicti clerici excedentes per
incontinentiam vel (qui) arma portaverint aut percussores extiterint seu ebrietatibus frequentibus deservientes et per hujusmodi neggligentes et
inhabiles ad divina officia fuerint inventi, si se post trinam ammonitionem auctoritate episcopi factam non correxerint, canonice amoveantur
aliis rite substitutis. Item quod iidem clerici in sacris ordinibus constituti nec jurisditionem secularem exerceant nec advocent in foro
contencioso nisi in casibus a jure concessis. Item omnes clerici et sacerdotes ejecti de suis beneficiis pro obedientia restituentur. Item quod
clerici(s) in sacris ordinibus vel minoribus constituti(s), si se enormitatibus immiscuerint et ad actum prorsus clericatui contrarium
transiverint, fiat secundum jus scriptum. Item ultimas voluntates decedentium in sepulturis eligendis decrevimus esse liberas absque prejudicio
sacerdotum. Item si Frisonem conditionis libere inter Theutonicos in dominio Monasteriensis episcopi mori contigerit, heredibus et propinquis
defuncti absque contradictione liceat bona ipsius morientis vendicare. Item fiat de Theutonico inter Frisones moriente. Item quod Frisones
naufragium pacientes inter Theutonicos sub dominio episcopi Monasteriensis res suas in naufragio perditas recuperent sine lite. Item quod
mercatores, qui allecia in hyeme quocunque tempore ante Quadragesimam ducunt in Westfaliam, per novam extorsionem thelonii non graventur, et
boves et equos, quos iidem Frisones ad forum ducunt, licite omni tempore vendant et thelonium consuetum solvetur, quod stetit ab antiquo. Item
quod tantum casus et cause in ipso emergentes equo judicio decidantur. Item quod nullus Friso Saxonem vel Saxo Frisonem in foro et ubique
gravare presumat propter culpam alienam vel ipsum ibidem per judicem indebite detinere nisi tantum debitorem suum vel eum, in quem noscitur
habere legittimam actionem. In cujus rei testimonium venerabilis patris Everhardi Monasteriensis ecclesie et capituli sui, de Adwart, de Scola
Dei, de sancto Benedicto abbatum Cysterciensis ordinis, de Merna, de Florido Orto, prepositi de Longerne Premonstratensis ordinis, de Feldwert,
de Syle abbatum ordinis sancti Benedicti, Luberti commendatoris in Stenvorde, prioris et supprioris Fratrum Predicatorum in Norda, et quatuor
terrarum videlicet Emesgonie, Brogmanie, Reydelant et de Aldeambachte sigillis presens pagina communitur. Datum et actum apud Felren anno Domini
ducentesimo millesimo septuagesimo sexto, quintodecimo Kalendas Aprilis. Superscriptionem de verbo ,,modicum" approbamus. Datum ut supra.
Cysterciensis, Hugo de Merna, Otto de Florido Orto, Guido prepositus in Longerne Premonstratensis ordinis, Remboldus de Feldwirth, F. de Syle
abbates ordinis sancti Benedicti, Lubertus commendator domus in Stenvorde, Albertus prior Fratrum Predicatorum in Norda, F. supprior loci et
ordinis ejusdem salutem in Domino sempiternam. Fluctuante tempestate periculose litis jam ferme per quinque annorum curricula in partibus Frisie
Monasteriensis dyocesis, videlicet quatuor terrarum Emesgonie, Brochmannie, Reyderlant et de Aldeambacht, sic tandem placuit domino
Monasteriensi episcopo ab una et dictarum terrarum universitati a parte altera, ut nobis dictam litem plenarie committerent dirimendam. Nos
igitur recepta tali commissione, mediam viam tutiorem virtuti viciniorem eligentes, sic in diffiniendis articulis, super quibus lis versari
videbatur, decrevimus incedere, ut a severitate ac rigore canonum modicum cederemus et ad clernentie suavitatem temporate flecteremur. Hec
igitur moderatio nostre limitationis ad ea, que continentur inferius, se extendit. Decrevimus quod omnis actio, que prepositis competere
videbatur, de dampnis illatis et eorum complicibus, clericis sive laicis, omnino sopita sit et quiescat contra universitatem laicorum
Aldeombechte, terre Reydensis, Emesgonie et Brochmannie. Item ordinavimus, ut pax domini episcopi, quando ingressurus est Frisiam sue dyocesis ,
firmissime servetur viginti diebus ante ingressum et viginti diebus post exitum. Si quis autem in predicta pace hominem occiderit in quocunque
termino Frisie Monasteriensis diocesis, in viginti marcis puniatur. Si autem homicidium factum fuerit, ubi curia domini episcopi residens est,
occisor in triginta marcis puniatur. Si quis autem ecclesiam combusserit in tantum vel confregerit, quod sit reconsecranda, teneatur ad
perfectam reparationem ecclesie et pro bannis episcopi in quadraginta marcis condempnetur. Si quis ecclesiam intraverit inductis armis, cybariis
et armigeris, in decem marcis puniatur. Si vero monitus per judicem, cui episcopus injunxerit, non exierit, puniatur in viginti marcis. Si autem
illo recedente post ammonitionem adversarius ipsius intraverit, puniatur in viginti marcis. Qui si monitus per predictum nuncium episcopi vel
judicem non exierit, usque ad quadraginta marcas crescat pena. Item (si) aliquis occupans ecclesiam predicto modo egreditur ad pugnam contra
inimicos ipsos ledendo et reingreditur ecclesiam, illius excessus puniatur in viginti marcis. Si vero ammonitus modo predicto non exierit,
puniatur in quadraginta marcis. Si autem ipso recedente adversarius ejus predicto modo intraverit, in quadraginta marcis puniatur. Si quis
hominem occiderit in ecclesia, puniatur in triginta marcis. Si quis ibidem patenti et gravi vulnere aliquem leserit, in decem marcis puniatur.
Si quis ignem apponendo ostium ecclesie combusserit vel fregerit violenter, in decem marcis puniatur. Si quis homicidium in cymiterio fecerit,
in quindecim marcis puniatur; pro patenti et gravi vulnere ibidem perpetrate reus in quinque marcis puniatur. Omnia premissa dicta sunt de
notoriis et manifestis excessibus, que probatione non indigent. Sed ubi dubium est in facto, videlicet de homicidio facto in ecclesia vel
cymiterio vel de pollutione per effusionem sanguinis facta, purgabit se reus de homicidio in dictis locis commisso cum sacerdote illius ecclesie
et duobus advocatis, additis decem et octo personis ejusdem ecclesie fide dignis. De simplici pollutione facta per effusionem sanguinis purgabit
se reus cum duobus advocatis illius ecclesie et decem et novem personis fide dignis de eadem parrochia existentibus. Item si quis cum
consanguinea sua in gradu prohibito contraxerit vel inter quos est cognatio spiritualis vel affinitas incestum vel adulterium commiserit, vel
discidium fecerit aut usuram, si per evidentiam hec manifesta fuerint, singuli excessus isti punientur in quinque marcis. Item cessante
consuetudine diversa in diversis terminis et parrochiis in accusationibus delinquentium per scabinos insufficientes et fide minus dignos, ut
videtur, advocati singularum ecclesiarum fide digniores pretaxatis juramentis in synodo sollempniter accusabunt de cetero delinquentes, et sua
accusatione, quam assertive fecerint, de veritate convincent accusatum et quemcunque per sacramentum quod fecerunt excusabunt, ille sit
excusatus. Si vero ad ammonitionem judicis facientis inquisitionem de crimine aliquem accusaverint de infamia, ignorata veritate, indicetur
diffamato purgatio septima manu fide dignorum facienda et sic stola penitus non accusabit. Item in judiciis spiritualibus sic gradatim
procedatur, ut convictus legitime de bannis solvendis ammoneatur, ut infra ebdomadas sex amicabiliter satisfaciat et componat. Si vero in
satisfaciendo neggligens inventus fuerit, post spacium dicti temporis excommunicetur. Si autem in excommunicatione contumaciter perstiterit,
post alias sex ebdomadas procedatur ad interdictum illius ecclesie, ubi excommunicatus moratur. Si vero idem excommunicatus tamquam profugus de
una ecclesia ad aliam transierit commorando, sequatur eum semper et omni parrochia sententia excommunicationis et interdicti. Item de homicidiis
tempore feriato perpetratis fiat, sicut in Fivelgonia de bannis servatur. Item sacramentum crismatis tempore distributions non negetur. Item
quod clerici in visitationibus infirmorum, unctionibus extremis, confessionibus audiendis et sepulturis mortuorum nichil omnino extorqueant,
nisi quod ex pia consuetudine Christi fideles optulerint ex devotione. Item denarii crismales secundum antiquam et approbatam consuetudinem
solvantur. Item quod viri vel femine, habitu religionis abjecto post sollempnem professionem matrimonium de facto contrahentes, excommunicentur
et sint exclusi tam ipsi quam generatio per tales procreata ab omni hereditate, quam per qualemcunque successionem vendicare intendunt, et
judices seculares contrarium judicantes excommunicentur. Item si sacerdos occiditur, solvetur pro sexaginta marcis, dyaconus pro quinquaginta,
subdyaconus pro quadraginta, acolitus pro triginta sex marcis. Mutilacio sacerdotis in membris principalibus solvetur pro viginti marcis. Si
autem vulnus grave fuerit, tamen infra mutilationem vel adhuc infra, vel si levis injuria fuerit illata, taxabitur emenda triplex respectu
lesionis laici secundum consuetudinem Emesgonum, si predicta manifesta fuerint per evidenciam facti. Si vero locus fuerit inficiationi propter
dubium facti, recipiet clericus in majoribus lesionibus purgationem a layco septuaginta duobus juramentis factam fide dignorum, in minoribus
vero lesionibus septima manu factam. Pro occisione sacerdotis solventur episcopo pro bannis quadraginta marce, pro dyacono triginta, pro
subdyacono viginti, pro acolito quindecim. Predictos bannos ordinavimus solvi infra sex menses. Si autem ultra detenti fuerint, singule pene
crescant in duplum. Hec omnia intelligenda de moneta Monasteriensi sint. Item clerici recuperabunt sua spolia et probabunt contra suos
injuriatores secundum consuetudinem terre. Item quod dicti sacerdotes vel clerici, qui antea minus rite, immo per detestabilem abusionem, in
beneficiis ad determinatos annos locabantur, de cetero singuli beneficiati in locis suis perpetuentur. Et dicti clerici excedentes per
incontinentiam vel (qui) arma portaverint aut percussores extiterint seu ebrietatibus frequentibus deservientes et per hujusmodi neggligentes et
inhabiles ad divina officia fuerint inventi, si se post trinam ammonitionem auctoritate episcopi factam non correxerint, canonice amoveantur
aliis rite substitutis. Item quod iidem clerici in sacris ordinibus constituti nec jurisditionem secularem exerceant nec advocent in foro
contencioso nisi in casibus a jure concessis. Item omnes clerici et sacerdotes ejecti de suis beneficiis pro obedientia restituentur. Item quod
clerici(s) in sacris ordinibus vel minoribus constituti(s), si se enormitatibus immiscuerint et ad actum prorsus clericatui contrarium
transiverint, fiat secundum jus scriptum. Item ultimas voluntates decedentium in sepulturis eligendis decrevimus esse liberas absque prejudicio
sacerdotum. Item si Frisonem conditionis libere inter Theutonicos in dominio Monasteriensis episcopi mori contigerit, heredibus et propinquis
defuncti absque contradictione liceat bona ipsius morientis vendicare. Item fiat de Theutonico inter Frisones moriente. Item quod Frisones
naufragium pacientes inter Theutonicos sub dominio episcopi Monasteriensis res suas in naufragio perditas recuperent sine lite. Item quod
mercatores, qui allecia in hyeme quocunque tempore ante Quadragesimam ducunt in Westfaliam, per novam extorsionem thelonii non graventur, et
boves et equos, quos iidem Frisones ad forum ducunt, licite omni tempore vendant et thelonium consuetum solvetur, quod stetit ab antiquo. Item
quod tantum casus et cause in ipso emergentes equo judicio decidantur. Item quod nullus Friso Saxonem vel Saxo Frisonem in foro et ubique
gravare presumat propter culpam alienam vel ipsum ibidem per judicem indebite detinere nisi tantum debitorem suum vel eum, in quem noscitur
habere legittimam actionem. In cujus rei testimonium venerabilis patris Everhardi Monasteriensis ecclesie et capituli sui, de Adwart, de Scola
Dei, de sancto Benedicto abbatum Cysterciensis ordinis, de Merna, de Florido Orto, prepositi de Longerne Premonstratensis ordinis, de Feldwert,
de Syle abbatum ordinis sancti Benedicti, Luberti commendatoris in Stenvorde, prioris et supprioris Fratrum Predicatorum in Norda, et quatuor
terrarum videlicet Emesgonie, Brogmanie, Reydelant et de Aldeambachte sigillis presens pagina communitur. Datum et actum apud Felren anno Domini
ducentesimo millesimo septuagesimo sexto, quintodecimo Kalendas Aprilis. Superscriptionem de verbo ,,modicum" approbamus. Datum ut supra.
x
| Fonds | Oorkondenboek Groningen en Drenthe |
|---|---|
| Nr | 147 |
| Olim | Naar Friedländer, I, no. 30 (oub0030). Ook gedrukt bij Wilmans III, no. 988; von Richthofen, Fries. Rechtsq., S. 140 fig.; en Driessen, blz. 433. Een der vier origineelen in het Staatsarchiv te Münster is in de Friesche taal. |
| Jaar | 1276 |
| Datumcode | 15KalApr |
x
| Commentaar | Het ene exemplaar was voorzien van de zegels van de bisschop, van het domkapittel en alle bovengenoemde prelaten, doch van de laatste zijn er nog slechts vier aanwezig; aan de perkamentstrook van het bisschopszegel is een perkamentstrookje bevestigd met de woorden : 'Nos Everhardus, Dei gratia Monasteriensis episcopus, clausulam illam de advocatis taliter interpretamur, quod nomine advocatorum omnes vel majorem partem advocatorum intelligi reputamus' voor de zegels der Friesche landen zijn vier insnijdingen gemaakt, waar misschien de zegels vastgehecht zijn geweest. Vgl. overigens Friedländer, I, S. 27, waaruit blijkt, dat omtrent de volgorde der zegels veel onzeker blijft. Het tweede exemplaar is nog slechts van de zegels van enkele prelaten voorzien. Het exemplaar in de friesche taal bezit nog drie zegels, waaronder dat van Reiderland, vertoonende volgens Wilmans eene Romaansche basiliek met twee torens en het randschrift SIGILLUM TERRE REIDENSIS. Het vierde exemplaar had vroeger acht zegels, met groen- en roodzijden koorden bevestigd, doch alleen van het zegel van den bisschop en het domkapittel zijn stukken bewaard. |
|---|