| Nummer:ogd0045 | Datum:13 mei 1207 | Überlieferung:Editie | Fundstelle:Oorkondenboek Groningen en Drenthe, nr. 45 |
Willekeuren van Langewold.
1. Post annum gratie MCCVII statuta sunt haec jura ab omnibus laicis, in Langewolda commorantibus, et obligatione manuum confirmata et
conscripta ipso die Servatii in Sibaldebuere hove.
2. Wat in den breve is beschreven en alle Langewoldema hebben dat gekoeren en geset, um eenen man to gelden mit hundert pont en dartich
marck to brantpenningen.
3. Waer daer oeck mit messen ene tostot offgestoken, hundert pont to gelden off mit XXIV eeden to ontsweren des allersibbesten lijves, daer
moet men IV eeden anwenden.
4. Wort daer we binnen hoove off huuse geslagen mit bedachten moede en mit beraden rade, mit vier hundert marck to gelden, updat het
landkundich en luedekundich sy.
5. Wort daer oeck een man binnen doeren genomen en by den koppe utghetogen en buten doere geslagen, oeck IV hundert marck to gelde, den
lande hundert en den redger hundert marck. De redgen sullen des den lande behelpen, eer se selven enige broeke nemen; dat lantffya sal men
delen, also het behoert bij den redgen, en dat sal men den luiden in de hant geven, en de redgen en alle karspelen dat syne.
6. So waer een dieff des nachts diefflicke en schadelike binnen synen doeren een moert slacht, mit vier hundert marck to gelden, den redger
hundert marck unde den lande hundert marck.
7. Waerso een bloet man eenen anderen man doet slacht ende de voervluchtig wort,so gelden hem ses de sibbeste handen buten de hovetlosene.
Dat is de broeke. So nemense aller eerste des voervluchtigen goet, en gevent in dat gelt; wat hem dan ontbreket, dat gaderense binnen dat
derde knee, ende gelden den man buten broecke.
8. Buten vrede sal de voervluchtige wesen tegen den gehoeneden, het sy dat hem de vrinden under den vrede nemen und den schade voer syne
hant boeten.
9. Offte oeck we affter off na den dode vrunde wol wreeken und wolde des landes begryp inbreken, dat he wil een huus barnen ofte luiden
weder slaen , is hundert marck den lande; des sullen hem de redgen behelpen, eerse haer eegen broeke moegen nemen, unde se nemen hundert
marck to freta, dat is to broecke; en welso de schade gedaen worde an brande und an broecke, den schaden weerderige he, den de schade van der
broecke geleden heeft, mit ses bueren ende mit XXIV eeden des sibbesten lyves, ende dan boete he dat tweefolt.
10. Um dat seste lyt afgeslagen, LX marck to boete.
11. De hogeste leemte XXX marck, de middelste XX, de minste X marck, oeck moetmen um de minste wal sweren mit VI eeden.
12. Alle schriften sullen staen, alsse eerst stonden, behalven deese dat de latere boete sal wesen also groet als de eerste.
13. Werso upt hoevet worde gewondet, also seer dat he grovinge behoevet, dat boete-men al iechte, dat is openbaer, und an ledeme mit twee
bueren ende mit ses eeden des aller sibbesten lyves, de bueren to winnen binnen de clauwe, daer syn redger over gesworen heeft.
14. So we gewondet wort in den buyk, off an andere leden so waer het sy, um als daene boete und broecke als vorher in den breve geschreven
was, ende in den lande plege ende zede was; meer de latere also de eerste sede.
15. So we vredeloes worde, en geens rechtes plegen enwille, so moetmen hem niet under den vrede nemen, eer de clager geset is.
16. Weso clagende kumt, het weer waar um dat minre off um dat meere, so helpe de redger den clager antworden to den darden warff.
17. We kampen wil um dieffte, de moet kampen mit twen kampen up de handen, unde beide kampen up hundert marck.
18. Weso kampen willen omme fletquellinge, so moet he echter kampen mit twen handen up twee handen, en up beide handen sonderich tho theen;
so sal hyt bewysen mit twen trouwachtigen bueren, de eigenarvet sint en trouwest der bueren, daerna mit ses eeden syns naesten lyves, de den
doodslach besien en beschouwet hebben, daer de moertquellinge em aff gequellet hadde, alsoe et mit rechte kampweerdich sy, en kampen dan mit
beide kampen up hundert marcken.
19. Weso kampen wil om huesbrand, soe moet he kampen mit vyff kampen; tho denvier hornen myt vier stridenkampen tho staende, toe der
heertstede mit vijftien; en in den kampe mit hundert marck. Wort de kampe doet geslagen in den campe, IV marck tho gelden, so men des wille
campen; seste lit afgeslagen, XXXVI marck tho boete; ist lam en ansittende, nene boete toe geven en generlei sake daer in to trecken.
20. Waersoe een bloet deeff stelt en he tegens den clager up warpt tho stryden, so kesense de ses sibbeste handen, waer sy de deefte an
schatte gelden, danse daer campen van rysen laten.
21. So we eenen dieff vaet toe hoele en tho horne, en de bloedige dieffte by em nemet, en den dieff en thuet, en lat em daerna lopen umme
gave en umme gunst, so is he den lande hundert marck en den redger hundert marck; dat hues salmen barnen, updattet lantkundich sy en den
lueden. En ist oeck neet landkundich en luedekundich, en men betye em des rechts, de betyenge sal he onrechten mit ses bueren, de in den
redschape woenen off in den clauwe, daer syn redger over gezworen hebbe, und met XXIV eeden syns naesten lyves.
22. Weso den anderen eenen dieff benemet mit gewelde en mit onrechte, is den lande hundert marck, en dat hues salmen barnen.
23. Het is in den breve beschreven en dat lant heiftet gekoeren, dat dat eene kint love en arve up dat ander. Is daer
geen kint in de stadum, de daer sint, levende, so valle de love halff an des vaders vrenden en half an der moeder vrenden; starfft oek de
moeder eer en de kinder na, de love en arffenisse ontfange de vader half en de moedervrenden half.
24. Waerso eene vrouwe dat furdel overtrede, so wesese mundeloes, meer de have moetse wall mede bewaren, datse beholden sy.
25, Wersoe vader en moeder alle beide starven ense eene maget of knecht achter laten, ende de binnen jaren sint, en also krank sint dattet
de redgen beseen en beschouwen moegen, datse em selven neet helpen moegen, also lange alsse so krank sint, sy de oldevader vormunder der
kinderen.
26. Waer enich vader off moeder mit eren kinde vaere, dat sy dochter of soene, buten des anders wille en buten des anderen wald und weeten,
und mitten kranken kind een echte wille maken, waerso de maget of de knecht, also lange hy so krank sy dat he synen wille niet berichten noch
belien en moeghe, dat makese onstede en breke weder dat lant hundert marck; de sullen em de redgen behelpen, eerse selven eenige broecke
nemen, en eere broecke is dan oock hundert marck; en drive dat kind weder, dat is unses landes koere en der luide begrip.
27. Waerso eene vrouwe stervet, ense een kint achter late, dat kint neme half we en half boedel weder den vader, waer he eer wyve of na
wyve; to wat tyden he delen will weder dat eerste kint, so neme dat eerste kint half we en half boedel weder synen vader en weder syne
steefmoeder.
28. Waerso een man varet dages off nachtes mit redene vrede to des anderen hove en huese rovelycke, en onrechtlicken ummer wat waerdes heem
soecke, twee marck; also maket de roeff binnen doeren IV marck.
29. Werso men ene vrouwe anvechtet over wille en over walt en wapenrucht volget, ense dan ontqueme, den lande hundert marck, den redger
hundert marck, oere boete XXX marck; wesose noetmunde, so gelde hese dubbelt.
30. Weso lant verkopen will, de bedet tho des rechten arfgenamen huese mit wartlicke witschape der redgen und mit bueren und oock up den
hove mit kerkspraecke; wilt de rechte arfgename kopen, he nemet; wil he neet, so verkope he dat, wen he will; en nemant moet den anderen
onterven mit noetkestene.
31. De dyck by den velde beveletmen unses lands richteren, datse den ummer schouwet hebn to vullen wercke bij hilligen missedach. Wat redge
de schouwinge weder spreket, en den hinderen wil umme em selven of umme syne bueren, de breket X marck tegen den hilligen. De voegeden mit
den preisteren sullen daer tho helpen mit vuller kraft, dat de X marck in den hilligen were vullenkoemen.
32. Waerso de redger sweert voor hillige cruisdach, de breket tegen dat lant XXX marck, des sullen em de redgen helpen toe der hand, daerse
zworen hebben.
33. Werso een egenarvet man umme roeff, umme manslagte, omme diefte en omme andere ondaden voervluchtig worde, so sullen de naeste ses
vrenden den redgen de broeke boeten en varen in des voervluchtigen guet uuter stryt, en des sal de redger em behelpen.
34. Alle warfdagen en alle rechtdagen soe sy des redgen gelt vier hondert ponden, den lande hundert ponde; des sullen hem de redgen
behelpen eerse selven eenige broeke moeten nemen, en daer na is oere broecke hundert ponde. Dat lit by den lyve, ende wonde ende dade, alsoe
het bij den lyve boert.
conscripta ipso die Servatii in Sibaldebuere hove.
2. Wat in den breve is beschreven en alle Langewoldema hebben dat gekoeren en geset, um eenen man to gelden mit hundert pont en dartich
marck to brantpenningen.
3. Waer daer oeck mit messen ene tostot offgestoken, hundert pont to gelden off mit XXIV eeden to ontsweren des allersibbesten lijves, daer
moet men IV eeden anwenden.
4. Wort daer we binnen hoove off huuse geslagen mit bedachten moede en mit beraden rade, mit vier hundert marck to gelden, updat het
landkundich en luedekundich sy.
5. Wort daer oeck een man binnen doeren genomen en by den koppe utghetogen en buten doere geslagen, oeck IV hundert marck to gelde, den
lande hundert en den redger hundert marck. De redgen sullen des den lande behelpen, eer se selven enige broeke nemen; dat lantffya sal men
delen, also het behoert bij den redgen, en dat sal men den luiden in de hant geven, en de redgen en alle karspelen dat syne.
6. So waer een dieff des nachts diefflicke en schadelike binnen synen doeren een moert slacht, mit vier hundert marck to gelden, den redger
hundert marck unde den lande hundert marck.
7. Waerso een bloet man eenen anderen man doet slacht ende de voervluchtig wort,so gelden hem ses de sibbeste handen buten de hovetlosene.
Dat is de broeke. So nemense aller eerste des voervluchtigen goet, en gevent in dat gelt; wat hem dan ontbreket, dat gaderense binnen dat
derde knee, ende gelden den man buten broecke.
8. Buten vrede sal de voervluchtige wesen tegen den gehoeneden, het sy dat hem de vrinden under den vrede nemen und den schade voer syne
hant boeten.
9. Offte oeck we affter off na den dode vrunde wol wreeken und wolde des landes begryp inbreken, dat he wil een huus barnen ofte luiden
weder slaen , is hundert marck den lande; des sullen hem de redgen behelpen, eerse haer eegen broeke moegen nemen, unde se nemen hundert
marck to freta, dat is to broecke; en welso de schade gedaen worde an brande und an broecke, den schaden weerderige he, den de schade van der
broecke geleden heeft, mit ses bueren ende mit XXIV eeden des sibbesten lyves, ende dan boete he dat tweefolt.
10. Um dat seste lyt afgeslagen, LX marck to boete.
11. De hogeste leemte XXX marck, de middelste XX, de minste X marck, oeck moetmen um de minste wal sweren mit VI eeden.
12. Alle schriften sullen staen, alsse eerst stonden, behalven deese dat de latere boete sal wesen also groet als de eerste.
13. Werso upt hoevet worde gewondet, also seer dat he grovinge behoevet, dat boete-men al iechte, dat is openbaer, und an ledeme mit twee
bueren ende mit ses eeden des aller sibbesten lyves, de bueren to winnen binnen de clauwe, daer syn redger over gesworen heeft.
14. So we gewondet wort in den buyk, off an andere leden so waer het sy, um als daene boete und broecke als vorher in den breve geschreven
was, ende in den lande plege ende zede was; meer de latere also de eerste sede.
15. So we vredeloes worde, en geens rechtes plegen enwille, so moetmen hem niet under den vrede nemen, eer de clager geset is.
16. Weso clagende kumt, het weer waar um dat minre off um dat meere, so helpe de redger den clager antworden to den darden warff.
17. We kampen wil um dieffte, de moet kampen mit twen kampen up de handen, unde beide kampen up hundert marck.
18. Weso kampen willen omme fletquellinge, so moet he echter kampen mit twen handen up twee handen, en up beide handen sonderich tho theen;
so sal hyt bewysen mit twen trouwachtigen bueren, de eigenarvet sint en trouwest der bueren, daerna mit ses eeden syns naesten lyves, de den
doodslach besien en beschouwet hebben, daer de moertquellinge em aff gequellet hadde, alsoe et mit rechte kampweerdich sy, en kampen dan mit
beide kampen up hundert marcken.
19. Weso kampen wil om huesbrand, soe moet he kampen mit vyff kampen; tho denvier hornen myt vier stridenkampen tho staende, toe der
heertstede mit vijftien; en in den kampe mit hundert marck. Wort de kampe doet geslagen in den campe, IV marck tho gelden, so men des wille
campen; seste lit afgeslagen, XXXVI marck tho boete; ist lam en ansittende, nene boete toe geven en generlei sake daer in to trecken.
20. Waersoe een bloet deeff stelt en he tegens den clager up warpt tho stryden, so kesense de ses sibbeste handen, waer sy de deefte an
schatte gelden, danse daer campen van rysen laten.
21. So we eenen dieff vaet toe hoele en tho horne, en de bloedige dieffte by em nemet, en den dieff en thuet, en lat em daerna lopen umme
gave en umme gunst, so is he den lande hundert marck en den redger hundert marck; dat hues salmen barnen, updattet lantkundich sy en den
lueden. En ist oeck neet landkundich en luedekundich, en men betye em des rechts, de betyenge sal he onrechten mit ses bueren, de in den
redschape woenen off in den clauwe, daer syn redger over gezworen hebbe, und met XXIV eeden syns naesten lyves.
22. Weso den anderen eenen dieff benemet mit gewelde en mit onrechte, is den lande hundert marck, en dat hues salmen barnen.
23. Het is in den breve beschreven en dat lant heiftet gekoeren, dat dat eene kint love en arve up dat ander. Is daer
geen kint in de stadum, de daer sint, levende, so valle de love halff an des vaders vrenden en half an der moeder vrenden; starfft oek de
moeder eer en de kinder na, de love en arffenisse ontfange de vader half en de moedervrenden half.
24. Waerso eene vrouwe dat furdel overtrede, so wesese mundeloes, meer de have moetse wall mede bewaren, datse beholden sy.
25, Wersoe vader en moeder alle beide starven ense eene maget of knecht achter laten, ende de binnen jaren sint, en also krank sint dattet
de redgen beseen en beschouwen moegen, datse em selven neet helpen moegen, also lange alsse so krank sint, sy de oldevader vormunder der
kinderen.
26. Waer enich vader off moeder mit eren kinde vaere, dat sy dochter of soene, buten des anders wille en buten des anderen wald und weeten,
und mitten kranken kind een echte wille maken, waerso de maget of de knecht, also lange hy so krank sy dat he synen wille niet berichten noch
belien en moeghe, dat makese onstede en breke weder dat lant hundert marck; de sullen em de redgen behelpen, eerse selven eenige broecke
nemen, en eere broecke is dan oock hundert marck; en drive dat kind weder, dat is unses landes koere en der luide begrip.
27. Waerso eene vrouwe stervet, ense een kint achter late, dat kint neme half we en half boedel weder den vader, waer he eer wyve of na
wyve; to wat tyden he delen will weder dat eerste kint, so neme dat eerste kint half we en half boedel weder synen vader en weder syne
steefmoeder.
28. Waerso een man varet dages off nachtes mit redene vrede to des anderen hove en huese rovelycke, en onrechtlicken ummer wat waerdes heem
soecke, twee marck; also maket de roeff binnen doeren IV marck.
29. Werso men ene vrouwe anvechtet over wille en over walt en wapenrucht volget, ense dan ontqueme, den lande hundert marck, den redger
hundert marck, oere boete XXX marck; wesose noetmunde, so gelde hese dubbelt.
30. Weso lant verkopen will, de bedet tho des rechten arfgenamen huese mit wartlicke witschape der redgen und mit bueren und oock up den
hove mit kerkspraecke; wilt de rechte arfgename kopen, he nemet; wil he neet, so verkope he dat, wen he will; en nemant moet den anderen
onterven mit noetkestene.
31. De dyck by den velde beveletmen unses lands richteren, datse den ummer schouwet hebn to vullen wercke bij hilligen missedach. Wat redge
de schouwinge weder spreket, en den hinderen wil umme em selven of umme syne bueren, de breket X marck tegen den hilligen. De voegeden mit
den preisteren sullen daer tho helpen mit vuller kraft, dat de X marck in den hilligen were vullenkoemen.
32. Waerso de redger sweert voor hillige cruisdach, de breket tegen dat lant XXX marck, des sullen em de redgen helpen toe der hand, daerse
zworen hebben.
33. Werso een egenarvet man umme roeff, umme manslagte, omme diefte en omme andere ondaden voervluchtig worde, so sullen de naeste ses
vrenden den redgen de broeke boeten en varen in des voervluchtigen guet uuter stryt, en des sal de redger em behelpen.
34. Alle warfdagen en alle rechtdagen soe sy des redgen gelt vier hondert ponden, den lande hundert ponde; des sullen hem de redgen
behelpen eerse selven eenige broeke moeten nemen, en daer na is oere broecke hundert ponde. Dat lit by den lyve, ende wonde ende dade, alsoe
het bij den lyve boert.
x
| Bestand | Oorkondenboek Groningen en Drenthe |
|---|---|
| Nr | 45 |
| Olim | Onderscheidene vertaalde(?) afschriften in 16e-eeuwse mss. in het Rijksarchief in Groningen en elders. Gedrukt naar Werken Genootschap Pro Excolendo Iure Patrio dl. I. Daarnaar ook gedrukt bij Von Richthofen, Fries. Rechtsq., S. 366. |
| Jahr | 1207 |
| Datumcode | Servat |