| Nummer:ogd0157 | Datum:18 juni 1282 | Überlieferung:Editie | Fundstelle:Oorkondenboek Groningen en Drenthe, nr. 157 |
Willekeuren van Langewold.
1. Post annum gratiae MCCLXXXII statuta sunt haec jura ab omnibus laicis in Langewolda manentibus et obligatione manuum confirmata , et conscripta sunt haec die Marcelli et Marcelliani martyrum apud ecclesiam in Sibaldebuere hove.
2. Alle warfdagen en rechtdagen en rekendagen, so waer de redgen sitten , so sy des redgen gelt by hondert ponden , den lande hondert ponden , des sal em de redger behelpen , eer se enige broecke moeten nemen , so sy haer broecke hundert ponden , dat lit by den lyve , wonden en daden also sy behoeren by den lyve.
3. Wort daer enich man fallet in der kercken, dat is geslagen, so gelde men em mit achthundert ponden, den lande hundert ponde, des sal em de redger behelpen, eer se selven enige broecke nemen moeten; so sy der redgen broecke tweehundert ponden, dat lit by den lyve, wonden en daden also dat boert by den lyve.
4. Wort daer enich man op den kerkhove geslagen, so sy dat gelt vierhundert ponden, den lande hundert ponde, des sullen em de redgen behelpen, eer se enige broeke nemen, so sy oer broeke hondert pont.
5. Wort daer enig man binnen huese geslagen bydoechten moede, byradene rade, dat is mit voersaat, so sy dat gelt vierhundert ponde, so veer so et den lande en den lueden kundich sy; wort he oock binnen doeren genomen en uethgetogen en also geslagen, ook vierhundert ponden sy dat gelt, den lande hundert pont, des sullen em de redgen behelpen, eer se enige broeke moeten nemen, en so sy oer broeke hundert pont, en geen broeke te nemen van allen doetdeelen, eer se de zake ter soene gebracht hebben.
6. Dat lantfia, dat is broeke, sal men delen als et boert by den redgen, en dat sal men driven an hand und geven redgeren elck gelijck dat syne.
7. Umme een man buten den huuse geslagen hondert pont en dartich marck tho brantpenningen.
8. Wort daer oock enich man mit schade wapen toestoten en geslagen, thrimene vorder sal men em gelden, updattet buten huuse gedaan sy, den redger XXXII marck tho broecke.
9. Wort enig man an een hues gejaget, und dat men hem ueth den huese gele, dat is jaget, ende op den velde worde geslagen, sijn gelt zy vierhondert ponden; en desse waerde en meere sal men betuigen ende bewysen, off men besekent, onder den preesteren en redgen en guede trouwe lueden, en oock andere sal men den doem geven, daer men de meere waerde an beeschen moege.
10. Werso een egenarvet man omme roeff, omme manslachte, omme dieffte of om andere misdaden voervluchtig worde, so sullen de naeste ses handen den redgen de broeke boeten, en varen in des voervluchtigen guet buten strit, des sullen hem de redgen behelpen.
11. So waer een bloet man een schade bevechtet ofte doet, so sullen de naeste ses handen den schade boeten buten broecke up rechte; of he geene vrinden en hevet binnen lande, so sal de ryke man voer sijn lantsate, voer ruiter of voer synen knaep den schade boeten sonder broeke.
12. Wer daer oeck een man buten redgen in den warve tusschen twee uptochten der sonne geslagen, soe sy sijn gelt tweehondert ponden, des sal hem de redge behelpen, eer he selven enige broecke moet nemen, en so sy dan oer broecke LXIV ponden, dat lit by den lyve, wonden en daden alst daerby hoert.
13. Omme dat seste lit afgeslagen LX ponden toe boete; de hogeste leemte XXX pont, de middelste XX ponden tho boete; de boete mit eeden te onthalden. so moet men de minste untsweren mit ses eden, so men die niet wil bekennen. Of men de hoegste leemte en de middelste leemte neet ontkennen en wil, so sweren de, daer de daet angekomen is, als voeren, en em volgen twe bueren en ses sijnre naesten vrenden, en soe geve he em sodane boete, soe daer to voeren geschreven is.
14. Weso up sijn hovet gewondet wort, oeck also vele als voerschreven is; een inrydende wonde boete he openbaer, en lede men an mit twen bueren en mit ses eden sijns alrenaesten lyves, de bueren te winnen binnen den redschape, daer sijn redge over zworen hebben, als voer staet.
15. Het is in den breve beschreven en de lueden hebbent gekoeren, dat daer sullen staen twe leden voer dat lijf, de dre voer anderhalf, de vier leden voer twe lyven. Wort daer oeck een man een lit afgeslagen of anders verseeret off gewondet ende grote daden gedaen, dat gelde men by den lyve ende jechte toe boeten, al want dat kome to den gelde des lyves en aldaer tho wenden.
16. Wer daer oeck enen man twe leden afgeslagen en andere wonden, de daer jechte daen sint, de lede gelde men by den lyve en anders daden staen by den gelde.
17. Of daar een bloet man enen man doetslacht en he dan voervluchtich worde, so besetten em de ses sibbeste handen buten der hovetlesinge. En allereersten soe nemen de ses des voervluchtigen have en guet, en wat oer dan ontbreket an den gelde, dat sullen se gadderen binnen dat darde knee en gelden den doeden man. Buten den vrede sal de voervluchtige wesen weder den beseregeden, dat is den he misdaen hevet, en kome allereersten in syne hulde. Vindet de naeste, de den doeden beset hevet, vele vrinden van ener hemelickheid van beiden zyden, soe scheiden se mit rechte, en de naesten gelden den doeden off daer we na synen doden vrenden wolde warcken en des landes begrip wolde inbreken, als vorgeschreven is.
18. Werso komt schadelicken des nachtes tusschen twen sonnen mit magesyden, dat is mit medehulpers, toe eenes anderen mans huese, en nemet en rovet des guedes alsoe vele als em moeget, so sal dat roef en dat guet by der godes waerde wederkomen, en de boete sal wesen LII pont en tho broeke XXX marck. Als he de waerde neet langer vinden en mach, so ontgae des deghene, daer dat up gaet mit ses bueren binnen synen redschape en mit synen eden als mit XXIV eden synes alresibbesten lyves, dat he des roves en des guedes sy onseker en onschuldig.
19. Weso enen man mit welde berovet binnen doeren, so sal he dat roeff wedergeven by der waerde en IV punt toe boete en X pont toe roeffbroecke.
20. Weso enen berovet buten doeren op den velde, so sal dat allegader wederkomen by der waerde, en de boete sy II pont en de roeffbroecke V marck.
21. Werso daar een deeff des nachtes deeflick, schalckelick en moerdelick binnen synen egen doeren enen man slacht, soe sal men hem gelden mit vierhundert ponden en den redgen hundert punt tho broecke.
22. Dat is beschreven en een gekoren recht, dat de vulbroeder love en erve op den anderen. Is daer geen vulbroeder, so nemet de vulsuster; is daar geen vulsuster, so nemet de halfbroeder half en de vulnichte van den vulbroeder half.
23. Nimt een man een wijf en theet se een kint of manniger, starft de vader en de kinderen daarna allegader, so nemet de moeder dat guet half en des vaders vrende half. Starft ook de moeder eer en de kinderen allegader daarna, so nimt de vader dat guet half en der moeder vrenden half.
24. Off daer een man en vrouwe kinderen theen en de vrouwe of de man starft en de kinderen al daerna, hebben de kinderen oldevader oft oldemoeder, welker daar leeft, dat guet half en de oldevader half of de oldemoeder half. En is daer noch oldemoeder noch oldevader, so nement dan de allernaeste vrenden.
25. Waerso een dijckrechter een schouwinge lath uetseggen off warff holt, so broeke den IV boete wonden off daden aldaer by de elemetha, man de hem volget, dat is twe boete.
26. De keeder sal wesen dat ene jaer bijt osten , dat ander jaer bijt westen.
27. Die nyen redgen sullen zweren in des hilligen Crucesdach in den warve, als se de olde redgen afgekent hebben in der meene luide warff; weso dat inbreket, hundert punt tho broeken den lande en sijn huus sal men barnen, en he sal daerna seggen; aldus ist wilkoert en beschreven in den breven.
28. De olde reddigen nemen de broecke voermiddage en de nyen namiddage.
29. Alle degene, de claer gelt eysschet van yenigen schulde en de ander waere bedet, so ontswere he hem mit eeden, dat em geen gelt ontheten sy, en daerna betale hem mit ware by der reddigen woerde , dat daer so penningweert sy.
30. Alle de doemen, de tho rechten en tho clage komen, de toe endigen by der waerde, also lange so men de waerde vinden moege, al daerna by des landes breve en niet by der meere gunst.
31. Wersoe twe lederan vechtet, dat sint twe parten, des dages sal men genen broeke nemen, den minre noch den meere, meer daerna soe worden alle dingen by der waerde bericht, alsoe in de breven geschreven is.
32. Alle de rechteren sullen zweren an des hilligen Crucesdach en rechten dat jaer
umme en niet langer.
33. De des bisschops ban vervechtet in der reddigen warve, so nemen se de broecke en XV ponde ueth den ban.
34. Waerso men eene vrouwe dulget, dat is wondet, of van den lyve doet binnen den huuse of buten op dat velt, is de boete drevolt.
35. Dit hebben de luede gekoren, waerso een man of een slachte tusschen twen uptochten der sonne over des rechtes verbedinge enen man slacht of wondet of rovet of een huus brant, soe sy de broeke hundert punde.
36. De monnike in den wapenen ene boete, buten wapenen vier boete, waersoe se eer egen beschermen mit wapenen vier boete, in der taberne ene boete.
37. Wort daer een hengst of ros in den warfdach onder eenen preester of monnik doetgeslagen, dat is een boete, en dat peert by der weerde to gelden; de eerste weerde mit den preesteren to soeken, of men se neet gelden en wille, so hoert he te ontgaen selven als voeren, en em volgen
twe buren binnen den redschape en daarna elven de naeste vrenden.
38. In redene wonden en doerslagen hoeffden de sal de preester mit den keeder, dat is mit den bode des landes, en mit dren de naaste reddigen beschouwen, of het is wanboete, en den doem sal men hem geven; dat hebben de luiden gekoren.
39. Warso men een huus vernedert of barnet, dat sal men weerden en inbrengen mit ses bueren en mit XXIV der naesten, ende twee boeten to gelden.
40. Waerso een man slacht sijn naeste sibbeste vrend umme de arfdele, he en sijn kijnder sint ontarvet en de naeste nemen dat guet; twe gelt en hundert ponden tho broeke.
41. Waerso vole huus buten des rechtes oirloff ende bot worden brandt tusschen der sonnen uptocht en underganck, so sal he enerlicken ende besonderlinge gelden hondert pont tho freta, dat is tho broeke.
2. Alle warfdagen en rechtdagen en rekendagen, so waer de redgen sitten , so sy des redgen gelt by hondert ponden , den lande hondert ponden , des sal em de redger behelpen , eer se enige broecke moeten nemen , so sy haer broecke hundert ponden , dat lit by den lyve , wonden en daden also sy behoeren by den lyve.
3. Wort daer enich man fallet in der kercken, dat is geslagen, so gelde men em mit achthundert ponden, den lande hundert ponde, des sal em de redger behelpen, eer se selven enige broecke nemen moeten; so sy der redgen broecke tweehundert ponden, dat lit by den lyve, wonden en daden also dat boert by den lyve.
4. Wort daer enich man op den kerkhove geslagen, so sy dat gelt vierhundert ponden, den lande hundert ponde, des sullen em de redgen behelpen, eer se enige broeke nemen, so sy oer broeke hondert pont.
5. Wort daer enig man binnen huese geslagen bydoechten moede, byradene rade, dat is mit voersaat, so sy dat gelt vierhundert ponde, so veer so et den lande en den lueden kundich sy; wort he oock binnen doeren genomen en uethgetogen en also geslagen, ook vierhundert ponden sy dat gelt, den lande hundert pont, des sullen em de redgen behelpen, eer se enige broeke moeten nemen, en so sy oer broeke hundert pont, en geen broeke te nemen van allen doetdeelen, eer se de zake ter soene gebracht hebben.
6. Dat lantfia, dat is broeke, sal men delen als et boert by den redgen, en dat sal men driven an hand und geven redgeren elck gelijck dat syne.
7. Umme een man buten den huuse geslagen hondert pont en dartich marck tho brantpenningen.
8. Wort daer oock enich man mit schade wapen toestoten en geslagen, thrimene vorder sal men em gelden, updattet buten huuse gedaan sy, den redger XXXII marck tho broecke.
9. Wort enig man an een hues gejaget, und dat men hem ueth den huese gele, dat is jaget, ende op den velde worde geslagen, sijn gelt zy vierhondert ponden; en desse waerde en meere sal men betuigen ende bewysen, off men besekent, onder den preesteren en redgen en guede trouwe lueden, en oock andere sal men den doem geven, daer men de meere waerde an beeschen moege.
10. Werso een egenarvet man omme roeff, omme manslachte, omme dieffte of om andere misdaden voervluchtig worde, so sullen de naeste ses handen den redgen de broeke boeten, en varen in des voervluchtigen guet buten strit, des sullen hem de redgen behelpen.
11. So waer een bloet man een schade bevechtet ofte doet, so sullen de naeste ses handen den schade boeten buten broecke up rechte; of he geene vrinden en hevet binnen lande, so sal de ryke man voer sijn lantsate, voer ruiter of voer synen knaep den schade boeten sonder broeke.
12. Wer daer oeck een man buten redgen in den warve tusschen twee uptochten der sonne geslagen, soe sy sijn gelt tweehondert ponden, des sal hem de redge behelpen, eer he selven enige broecke moet nemen, en so sy dan oer broecke LXIV ponden, dat lit by den lyve, wonden en daden alst daerby hoert.
13. Omme dat seste lit afgeslagen LX ponden toe boete; de hogeste leemte XXX pont, de middelste XX ponden tho boete; de boete mit eeden te onthalden. so moet men de minste untsweren mit ses eden, so men die niet wil bekennen. Of men de hoegste leemte en de middelste leemte neet ontkennen en wil, so sweren de, daer de daet angekomen is, als voeren, en em volgen twe bueren en ses sijnre naesten vrenden, en soe geve he em sodane boete, soe daer to voeren geschreven is.
14. Weso up sijn hovet gewondet wort, oeck also vele als voerschreven is; een inrydende wonde boete he openbaer, en lede men an mit twen bueren en mit ses eden sijns alrenaesten lyves, de bueren te winnen binnen den redschape, daer sijn redge over zworen hebben, als voer staet.
15. Het is in den breve beschreven en de lueden hebbent gekoeren, dat daer sullen staen twe leden voer dat lijf, de dre voer anderhalf, de vier leden voer twe lyven. Wort daer oeck een man een lit afgeslagen of anders verseeret off gewondet ende grote daden gedaen, dat gelde men by den lyve ende jechte toe boeten, al want dat kome to den gelde des lyves en aldaer tho wenden.
16. Wer daer oeck enen man twe leden afgeslagen en andere wonden, de daer jechte daen sint, de lede gelde men by den lyve en anders daden staen by den gelde.
17. Of daar een bloet man enen man doetslacht en he dan voervluchtich worde, so besetten em de ses sibbeste handen buten der hovetlesinge. En allereersten soe nemen de ses des voervluchtigen have en guet, en wat oer dan ontbreket an den gelde, dat sullen se gadderen binnen dat darde knee en gelden den doeden man. Buten den vrede sal de voervluchtige wesen weder den beseregeden, dat is den he misdaen hevet, en kome allereersten in syne hulde. Vindet de naeste, de den doeden beset hevet, vele vrinden van ener hemelickheid van beiden zyden, soe scheiden se mit rechte, en de naesten gelden den doeden off daer we na synen doden vrenden wolde warcken en des landes begrip wolde inbreken, als vorgeschreven is.
18. Werso komt schadelicken des nachtes tusschen twen sonnen mit magesyden, dat is mit medehulpers, toe eenes anderen mans huese, en nemet en rovet des guedes alsoe vele als em moeget, so sal dat roef en dat guet by der godes waerde wederkomen, en de boete sal wesen LII pont en tho broeke XXX marck. Als he de waerde neet langer vinden en mach, so ontgae des deghene, daer dat up gaet mit ses bueren binnen synen redschape en mit synen eden als mit XXIV eden synes alresibbesten lyves, dat he des roves en des guedes sy onseker en onschuldig.
19. Weso enen man mit welde berovet binnen doeren, so sal he dat roeff wedergeven by der waerde en IV punt toe boete en X pont toe roeffbroecke.
20. Weso enen berovet buten doeren op den velde, so sal dat allegader wederkomen by der waerde, en de boete sy II pont en de roeffbroecke V marck.
21. Werso daar een deeff des nachtes deeflick, schalckelick en moerdelick binnen synen egen doeren enen man slacht, soe sal men hem gelden mit vierhundert ponden en den redgen hundert punt tho broecke.
22. Dat is beschreven en een gekoren recht, dat de vulbroeder love en erve op den anderen. Is daer geen vulbroeder, so nemet de vulsuster; is daar geen vulsuster, so nemet de halfbroeder half en de vulnichte van den vulbroeder half.
23. Nimt een man een wijf en theet se een kint of manniger, starft de vader en de kinderen daarna allegader, so nemet de moeder dat guet half en des vaders vrende half. Starft ook de moeder eer en de kinderen allegader daarna, so nimt de vader dat guet half en der moeder vrenden half.
24. Off daer een man en vrouwe kinderen theen en de vrouwe of de man starft en de kinderen al daerna, hebben de kinderen oldevader oft oldemoeder, welker daar leeft, dat guet half en de oldevader half of de oldemoeder half. En is daer noch oldemoeder noch oldevader, so nement dan de allernaeste vrenden.
25. Waerso een dijckrechter een schouwinge lath uetseggen off warff holt, so broeke den IV boete wonden off daden aldaer by de elemetha, man de hem volget, dat is twe boete.
26. De keeder sal wesen dat ene jaer bijt osten , dat ander jaer bijt westen.
27. Die nyen redgen sullen zweren in des hilligen Crucesdach in den warve, als se de olde redgen afgekent hebben in der meene luide warff; weso dat inbreket, hundert punt tho broeken den lande en sijn huus sal men barnen, en he sal daerna seggen; aldus ist wilkoert en beschreven in den breven.
28. De olde reddigen nemen de broecke voermiddage en de nyen namiddage.
29. Alle degene, de claer gelt eysschet van yenigen schulde en de ander waere bedet, so ontswere he hem mit eeden, dat em geen gelt ontheten sy, en daerna betale hem mit ware by der reddigen woerde , dat daer so penningweert sy.
30. Alle de doemen, de tho rechten en tho clage komen, de toe endigen by der waerde, also lange so men de waerde vinden moege, al daerna by des landes breve en niet by der meere gunst.
31. Wersoe twe lederan vechtet, dat sint twe parten, des dages sal men genen broeke nemen, den minre noch den meere, meer daerna soe worden alle dingen by der waerde bericht, alsoe in de breven geschreven is.
32. Alle de rechteren sullen zweren an des hilligen Crucesdach en rechten dat jaer
umme en niet langer.
33. De des bisschops ban vervechtet in der reddigen warve, so nemen se de broecke en XV ponde ueth den ban.
34. Waerso men eene vrouwe dulget, dat is wondet, of van den lyve doet binnen den huuse of buten op dat velt, is de boete drevolt.
35. Dit hebben de luede gekoren, waerso een man of een slachte tusschen twen uptochten der sonne over des rechtes verbedinge enen man slacht of wondet of rovet of een huus brant, soe sy de broeke hundert punde.
36. De monnike in den wapenen ene boete, buten wapenen vier boete, waersoe se eer egen beschermen mit wapenen vier boete, in der taberne ene boete.
37. Wort daer een hengst of ros in den warfdach onder eenen preester of monnik doetgeslagen, dat is een boete, en dat peert by der weerde to gelden; de eerste weerde mit den preesteren to soeken, of men se neet gelden en wille, so hoert he te ontgaen selven als voeren, en em volgen
twe buren binnen den redschape en daarna elven de naeste vrenden.
38. In redene wonden en doerslagen hoeffden de sal de preester mit den keeder, dat is mit den bode des landes, en mit dren de naaste reddigen beschouwen, of het is wanboete, en den doem sal men hem geven; dat hebben de luiden gekoren.
39. Warso men een huus vernedert of barnet, dat sal men weerden en inbrengen mit ses bueren en mit XXIV der naesten, ende twee boeten to gelden.
40. Waerso een man slacht sijn naeste sibbeste vrend umme de arfdele, he en sijn kijnder sint ontarvet en de naeste nemen dat guet; twe gelt en hundert ponden tho broeke.
41. Waerso vole huus buten des rechtes oirloff ende bot worden brandt tusschen der sonnen uptocht en underganck, so sal he enerlicken ende besonderlinge gelden hondert pont tho freta, dat is tho broeke.
