Middeleeuwen actueel

Opgraving middeleeuwse kaatsbaan kaats.jpg
Bij opgravingen in de Lutkenieuwstraat (Het Tehuis) in de stad Groningen zijn funderingen van een kaatsbaan blootgelegd.
In 1569-1570 is langs de Lutkenieuwstraat een langwerpig gebouw opgetrokken, een 'ravet'. Dat werd voor het kaatsspel gebruikt. Het kaatsspel was in de middeleeuwen populair in West-Europa. Het werd gespeeld in perken en op banen die soms zelfs overdekt waren.

Bij het spel moest een bal naar de andere speler worden geworpen, al of niet over een in het midden gespannen net. In de loop van de zestiende eeuw gebruikten de beter gesitueerden hierbij een racket in plaats van met blote hand of handschoen te spelen. De overeenkomst met het huidige tennisspel is duidelijk - de puntentelling vond zelfs plaats in 15-tallen.
Dit ravet is waarschijnlijk in het begin van de zeventiende eeuw verbouwd tot kleine woningen, 'kameren'. Dat is te zien op de kaart van Nicolaas Geelkerken uit 1616 en die van Egbert Haubois uit ca. 1643. Voor meer informatie over actuele opgravingen in Groningen zie www.groningen.nl


Edities

In Cartago worden alle akten van vóór 1600 toegankelijk gemaakt. In het verleden zijn al vele bronnen in druk uitgegeven. Ook deze edities worden zo veel mogelijk met behulp van Cartago ontsloten. De volgende edities zijn beschikbaar:

Overzicht van opgenomen edities

Groningen en Drenthe
• Oorkondenboek van Groningen en Drente
Groningen
• Driessen, Monumenta Groningana
• Feith, Warfsconstitutien en oordeelen
• Feith, Groninger beklemregt
• Nap, Ommelander zijl- en dijkrechten
• Gerbenzon, Ommelander dijk- en zijlrechten
• Geertsema, Zijlvestenijen in de Ommelanden
• Swam, Leerrede nieuwe kerk Solwerd
• Reimers, Friesische Papsturkunden
Drenthe
• Ordelen van de etstoel (1505-1604)
• Goorspraken van Drenthe (1563-1602)
Oost-Friesland
• Ostfriesisches Urkundenbuch
Friesland
• Groot placaat en charter-boek van Vriesland
• Pax Groningana

Groningen en Drenthe

Oorkondenboek van Groningen en Drente
Het Oorkondenboek van Groningen en Drente, uitgegeven door P.J. Blok e.a. (Groningen 1896-1899; 2 delen), bevat alle destijds bekende stukken betreffende Groningen en Drenthe van de vroegste tijden tot 1405. De stukken zijn chronologisch raadpleegbaar op nummer en datum en met behulp van het register op persoons- en plaatsnamen. De inleiding en de toelichting zijn niet opgenomen.
→ Zoeken op nummer en datum
→ Register op persoons- en plaatsnamen

Groningen

Driessen, Monumenta Groningana
De Monumenta Groningana veteris aevi inedita, uitgegeven door R.K. Driessen (Groningen 1822-1830; 4 delen) vormen een voorloper van het Oorkondenboek van Groningen en Drente. De stukken tot 1405 zijn in het laatstgenoemde werk eveneens opgenomen, maar vanwege het commentaar van Driessen is zijn uitgave nog steeds van waarde. De stukken zijn tot 1600 zijn in hier opgenomen, zowel gesorteerd op nummer en pagina, als gesorteerd op datum. De inleiding en de toelichting zijn niet opgenomen.
→ Zoeken op nummer en pagina
→ Zoeken op datum

Feith, Warfsconstitutien en oordeelen
De Warfsconstitutien en oordeelen tot en met het jaar 1601 bijeenverzameld, uitgegeven door H.O. Feith (Groningen 1868) bevat alle destijds bekende vonnissen van de gemene landswarf, het hoogste juridische orgaan in de Ommelanden. Alle stukken zijn hier opgenomen, gesorteerd op datum en pagina.
→ Zoeken op datum en pagina

Feith, Groninger beklemregt
Het Groninger beklemregt; of verzameling van staats-resolutien en andere, tot het beklemregt betrekkelijke, stukken, uitgegeven door H.O. Feith (Groningen 1828-1837; 2 delen) bevat een groot aantal stukken met betrekking tot het beklemrecht. De stukken tot en met 1600 zijn hier opgenomen, zowel gesorteerd op nummer en pagina, als gesorteerd op datum. De overige inhoud is niet opgenomen.
→ Zoeken op nummer en pagina
→ Zoeken op datum

Nap, Ommelander zijl- en dijkrechten
In J. Nap, 'Ommelander zijl- en dijkrechten uit de 15e en 16e eeuw', in: Verslagen en Mededeelingen der Vereeniging tot Uitgave der Bronnen van het Oude Vaderlandsche Recht 4/2 (1899) 125-202, zijn de belangrijkste akten met betrekking tot de waterstaat in de Ommelanden opgenomen.
→ Zoeken op nummer, pagina en datum

Gerbenzon, Ommelander dijk- en zijlrechten
In P. Gerbenzon, red., Enige middeleeuwse Ommelander dijk- en zijlrechten (Zutphen 1980) zijn acht dijk- en zijlrechten uitgegeven die in de vorige editie ontbreken.
→ Zoeken op nummer en pagina

Geertsema, Zijlvestenijen in de Groninger Ommelanden
In C.C. Geertsema, Zijlvestenijen in de Groninger Ommelanden (Groningen 1879) zijn twee akten opgenomen die in het Oorkondenboek van Groningen en Drente ontbreken, de zijlbrief van het Zijlvest der Drie Delfzijlen uit 1445 en de dijkbrief van Humsterland van 1562.
→ Zoeken op pagina en datum

Swam, Leerreden ter inwyding van de nieuwe kerk te Solwert
In O.H. Swam, Leerreden ter inwyding van de nieuwe kerk te Solwert; en tevens ter bevestiging van ter bevestiging van den wel eerwaardigen zeer geleerden heer, A.G. Meder tot evangelie dienaar in de gemeinten te Solwert en Marsum uitgesproken den 29sten van Wiedemaand MDCCLXXXIII (Groningen 1783) zijn drie akten opgenomen.
→ Zoeken op pagina en datum

Reimers, Friesische Papsturkunden
In H. Reimers, Friesische Papsturkunden aus dem Vatikanischen Archive zu Rom (Leeuwarden 1908) zijn ruim honderd akten met betrekking tot Friesland en Groningen opgenomen, afkomstig uit de archieven van het Vaticaan.
→ Zoeken op pagina en nummer
→ Zoeken op naam

Drenthe

Ordelen van de etstoel van Drenthe (1505-1604)
De ordelen van de etstoel zijn de vonnissen van de hoogste gerechtelijke instantie van Drenthe. De ordelen over de jaren 1518-1604 zijn uitgegeven in de Ordelen van de etstoel van Drenthe 1518-1604 ('s-Gravenhage 1893). Hierop is een aanvulling uitgegeven in 'Supplement op de "Ordelen van de etstoel van Drenthe", 1505-1579', F. Keverling Buisman ed., in: J. Heringa e.a., Drentse rechtsbronnen (Zutphen 1981) 303-339. Beide publicaties zijn hier opgenomen en ontsloten op deel en periode en op persoons- en plaatsnamen.
→ Zoeken deel en periode
→ Register op persoons- en plaatsnamen

Goorspraken van Drenthe (1563-1602)
De goorspraken van Drenthe zijn uitgegeven over de periode 1563-1602 in zes publicaties:
I. Goorspraken van Drenthe 1563-1565, H. van Riel ed. ('s-Gravenhage 1928).
II. Goorspraken van Drenthe 1572-1577 (Utrecht 1931).
III. Goorspraken van Drenthe 1577-1579 (Utrecht 1943).
IV. Goorspraken van Drenthe 1583-1589 (Utrecht 1943).
V. Goorspraken van Drenthe 1598-1602 (Utrecht 1943).
VI. 'Goorspraken van Drente 1594-1596', D.T. Koen ed., in: J. Heringa e.a., Drentse rechtsbronnen (Zutphen 1981) 343-382.
De goorspraken van deze zes uitgaven zijn chronologisch te raadplegen. Het register op persoons- en plaatsnamen beslaat al deze zes publicaties.
→ Zoeken op deel en jaar
→ Register op persoons- en plaatsnamen

Oost-Friesland

Ostfriesisches Urkundenbuch
Het Ostfriesisches Urkundenbuch, uitgegeven door E. Friedländer (Emden 1878-1881; 2 delen) en G. Möhlmann (Aurich 1975), bevat alle destijds bekende stukken betreffende Oost-Friesland tot 1500. De stukken zijn chronologisch raadpleegbaar op nummer en datum voor de delen I, II en III. De registers op persoons- en plaatsnamen zijn uitgesplitst over de delen I (787-1470), II (1471-1500) en III (854-1500). De inleidingen en de registers op trefwoorden zijn niet opgenomen.
→ Zoeken op datum, delen I-III
→ Zoeken op nummer, delen I-III
→ Register op persoons- en plaatsnamen in deel I (787-1470)
→ Register op persoons- en plaatsnamen in deel II (1471-1500)
→ Register op persoons- en plaatsnamen in deel III (854-1500)

Friesland

Groot placaat en charter-boek van Vriesland
Het Groot placaat en charter-boek van Vriesland, uitgegeven door G.F. thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg (Leeuwarden 1768-1793; 5 delen), is weliswaar sterk verouderd, maar het is het enige algemene oorkondeboek betreffende de provincie Friesland. De eerste vier delen bevatten stukken uit de periode tot 1600: 1. stukken tot 1499; 2. het landboek van Kempe van Martena en stukken van 1500 tot 1542; 3. stukken van 1543 tot 1578; 4. stukken van 1579 tot 1604. De stukken zijn te raadplegen per bladzijde. Registers op persoons- of plaatsnamen bestaan helaas niet.
→ Zoeken op bladzijde

Pax Groningana
In Pax Groningana. 204 oarkonden út it Grinzer Gemeente-archyf oer de forhâlding Grins-Fryslân yn de fyftjinde ieu, M.G. Oosterhout e.a., ed. (Groningen 1975) zijn, zoals de titel al vermeldt, 204 akten (vooral verbonden) van 1416 tot 1497 opgenomen waarin de verhouding tussen de stad Groningen en personen en gemeenschappen in Friesland geregeld werd.
→ Zoeken op nummer en datum